Μεσοφθινόπωρο

άρθρο του ανθοκόμου Μιχάλη Μανιαδάκη

Κάποτε, η εναλλαγή της κάθε εποχής ξεκινούσε με μια μεγάλη τελετή- γιορτή, που διαδραματιζόταν συνήθως στη φύση (δάση, λίμνες, ποτάμια).
Μικρότερες γιορτές γίνονταν και στο μέσο κάθε εποχής, αλλά και σε άλλες μέρες που σηματοδοτούνταν από διάφορα άλλα γεγονότα (φάσεις της σελήνης κ.α.), που θεωρούνταν τότε σημαντικά. Γιορτή, όχι μόνο με την μορφή ενός «πάρτι», ενός γλεντιού. Δηλαδή δεν ήταν απαραίτητο (μπορούσε και να…) να συνοδεύεται με εξωτερικές κινήσεις- εκφράσεις.
Οι γιορτές είχαν κυρίως σχέση με την σπορά, με το ταξίδι του σπόρου στη γη, σε μια μη ορατή πραγματικότητα, όπου θα ζήσει και θα αναπτυχθεί, μέχρι να βγει στο φως την επόμενη Άνοιξη. Πρόκειται για τις γιορτές γονιμότητας λοιπόν, σε όλα τα επίπεδα. Στην αρχαία Ελλάδα, οι πιο σημαντικές ήταν οι γιορτές των Ελευσίνιων Μυστηρίων, όπου η Περσεφόνη αποχωρίζεται τη Δήμητρα για να ζήσει στον Κάτω Κόσμο. Στην Αίγυπτο, έχουμε τις αντίστοιχεςγιορτές του θανάτου του Όσιρη. Γιορτές γονιμότητας, που έχουν σαν κύριο αντικείμενο τους σπόρους, και μάλιστα το σιτάρι, που «ιεροποιείται» με κάποιο τρόπο, ώστε να συνεχίσει να δίνει καρπούς και στη νέα χρονιά, υπάρχουν σ’ όλο τον κόσμο και στην Ευρώπη.
Στις μέρες μας, λίγα από αυτά τα έθιμα έχουν μείνει ζωντανά, κυρίως στην ύπαιθρο, όπως οι γιορτές του θερισμού ή του τρύγου, χωρίς όμως να είναι τόσο δημοφιλείς ή γνωστές, αφού η κοινωνία μας είναι ως επί το πλείστον πλέον αστική. Ένα τέτοιο έθιμο είναι το στάρι που βράζεται και μοιράζεται στη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας. Στο τέλος του Φθινοπώρου, συναντάμε τη γιορτή του Αγίου Νικολάου να αντικαθιστά τα Ποσειδώνια, γιορτές προς τιμήν του Ποσειδώνα, που είχαν σκοπό να εξευμενίσουν τη θάλασσα από τις τρικυμίες (απόσπασμα από τη εφημερίδα «Νέα Ακρόπολη»).
Σε πολλές θρησκείες του αρχαίου κόσμου και στην αρχαία Ελλάδα απαντώνται παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες θεοί γνώρισαν τον θάνατο και στη συνέχεια την ανάσταση, όπως π.χ. ο φοινικικός Άδωνις ή ο ελληνικός Διόνυσος. Επειδή μάλιστα συχνά οι τεθνεώτες και αναστάντες αυτοί θεοί συμβαίνει να είναι θεοί της γονιμότητας, πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι η ιδέα αυτή του θανάτου και της ανάστασης εκ νεκρών είναι παρμένη από την ετήσια εναλλαγή των εποχών, όπου το νέκρωμα της φύσης, κατά τη διάρκεια του παγερού Χειμώνα, το διαδέχεται το ξαναζωντάνεμά της κατά τη διάρκεια της ζωοδότρας Άνοιξης. Επομένως, με τα πάθη αυτά των θεών συμβολίζονται οι λειτουργίες της ίδιας της φύσης και, όπως είναι γνωστό, η πίστη συχνά εκφράζεται με συμβολισμούς.
Γύρω από τον ετήσιο αυτό αγώνα ανάμεσα στην ακαρπία και την ευφορία της γης υφάνθηκε και ο ιστός αρκετών αρχαίων μυστηριακών τελετών, γι’ αυτό ακριβώς και η συνήθης εποχή διεξαγωγής τους ήταν το τέλος του καλοκαιριού ή η αρχή του φθινοπώρου, με τα πρώτα πρωτοβρόχια. Τα μυστήρια, που γνώρισαν ιδιαίτερη άνθηση κατά τους χρόνους της ύστερης αρχαιότητας, υπόσχονταν στους μυημένους σ’ αυτά μόνιμη σωτηρία και μια ευτυχισμένη μετά θάνατον ζωή. Έτσι, σε δημόσιες, αλλά κυρίως σε απόκρυφες τελετουργίες, οι πιστοί σκηνοθετούσαν τις διάφορες φάσεις αυτού του αγώνα, αναπαριστώντας τις ποικίλες περιπέτειες του πάσχοντος θεού τους (απόσπασμα από άρθρο του Μ. Τιβέριου στις 29/4/2000).
Οι συμμετέχοντες μπορούσαν πιο συγκεκριμένα σε κάποιες ανάπαυλες (ή και συνεχώς), να κλείσουν τα μάτια τους (κάνοντας το και κυριολεκτικά και μεταφορικά), να αισθανθούν αυτό που «συνέβαινε μέσα τους» (μια αντανάκλαση αυτού που συνέβαινε εξωτερικά). Ήταν έντονα απολαυστικό, καταλυτικό και τους «οδηγούσε στα βάθη της ύπαρξης τους». Να μπορούν αυτές τις στιγμές να νοιώθουν πλήρεις. Να νοιώθουν ένα με τον εαυτό τους, ένα με αυτά που είναι γύρω τους, ένα με τη φύση! Κάποιοι από αυτούς είχαν βάλει προτεραιότητα στη ζωή τους να το νοιώθουν συνεχώς! Αυτό βέβαια είχε σαν προϋπόθεση την «άσκηση»…
Η γιορτή συμβολικά, αλλά και κυριολεκτικά τους έδινε μια δυνατή ώθηση μια μαλακή (δυνατή) «σπρωξιά» και αποτελούσε μια δυνατή αρχή αφού βίωναν απόλυτα τη στιγμή. Οι γιορτές αυτές περιγράφονται σε αναρίθμητες αρχαίες πηγές σε όλους τους λαούς (Έλληνες, Πέρσες, Ινδοί, Κέλτες κ.α.).

Σήμερα, δεν δίνουμε ιδιαίτερη σημασία σε αυτές τις εναλλαγές, τουλάχιστον όχι με τον ίδιο τρόπο και έτσι γεννιούνται κάποια ερωτήματα. Αυτό που αισθάνονταν και επιδίωκαν να βιώνουν συνεχώς στη ζωή τους οι άνθρωποι τότε έχει σχέση με εμάς ή αυτοί ήταν κάποιοι που χάθηκαν (μαζί με τις τελετές τους) και εμείς μπορούμε να το προσπεράσουμε ως μύθο ή μια ωραία ιστορία;
Άραγε τι ήταν πιο σημαντικό; Οι ίδιες οι γιορτές -τελετές ή οι άνθρωποι που έπαιρναν μέρος; Δηλαδή μήπως οι γιορτές ήταν απλώς καταλύτες που τους βοηθούσαν να έρθουν σε επαφή με κάτι που «συνέβαινε μέσα τους»; Άρα κάποιος μπορεί να το βιώσει και τώρα, στον 21αιώνα, χωρίς να χρειάζεται να «γίνει» αρχαίος Έλληνας, Πέρσης, Ινδός, Κέλτης κ.λ.π., ανεξάρτητα δηλαδή του αν γνωρίζει ή όχι το «τελετουργικό»;
Αυτά βέβαια συνδέονται και με βασικά υπαρξιακά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει σίγουρα πολλούς από εμάς (ίσως και όλους, καθώς οι εποχές έχουν δυσκολέψει…).
Η απάντηση σε όλα αυτά, κατά την άποψη μου, είναι το ότι παρότι μπορούμε να βρούμε πολλές διαφορές με εκείνους τους ανθρώπους ή αυτά που επιδίωκαν να είναι ξένα με τις σημερινές συνθήκες ζωής, υπάρχει μια ομοιότητα (απλή φαινομενικά) που όμως τα κάνει επίκαιρα και άμεσα αναγκαία (στην ουσία τους και όχι στα τελετουργικά…).
Η ομοιότητα είναι ότι και εκείνοι και εμείς θέλουμε να είμαστε και να αισθανόμαστε πλήρεις και ευτυχισμένοι κάθε στιγμή της ζωής μας… Όσον αφορά εμένα, η επίτευξη της βαθιάς αυτής ευτυχίας είναι το σημαντικότερο έργο που έχω να «φέρω εις πέρας» στη ζωή μου.
Και να το επιτύχω, όχι με ένα στείρο εγωισμό και ζώντας έτσι ώστε πάντα να πατώ «επί πτωμάτων» (δηλαδή να μη προβάλω μπροστά από κάθε συνάνθρωπο μου ή άλλο πλάσμα την προσωπική μου ανέλιξη και «παρτακική» καλοπέραση), αλλά να συμβεί αυτό μέσα από την αδελφικότητα, την ισότητα και την ελευθερία του πνεύματος και αυτή η επιδίωξη να είναι αποτέλεσμα του ότι νοιώθω ευγνωμοσύνη (ταπεινά αλλά με «φλόγα») για τη ευκαιρία που μου δόθηκε να πάρω μέρος σε αύτη τη μεγάλη γιορτή (τη μεγαλύτερη) που λέγεται… ζωή.
Για αυτό λοιπόν προτείνω: ας γνωρίσουμε τον εαυτό μας, «γνώθι σεαυτόν» (Σωκράτης).

Με τον κήπο τι γίνεται;

ή αλλιώς …«χλωρή λίπανση»

Για να κάνω τελικά μια σύνθεση- σύνδεση όλων όσων είπα με την κηπουρική (αν και μπορούμε να τα συνδέσουμε και με κάθε σημαντική έκφραση της ανθρώπινης ζωής: επάγγελμα, σχέσεις, πολιτική, μουσική, αφού κατά την άποψη μου αυτή η επιδίωξη της εσωτερικής πληρότητας και η όσο το δυνατόν επίτευξη της, είναι η «βάση», τα «θεμέλια» που πάνω τους μπορούμε να «κτίσουμε σταθερές και υγιείς κατασκευές», δηλαδή ανθρώπους με όλα τα χαρακτηριστικά που μας χαρακτηρίζουν ανθρώπους) μπορώ να προτείνω κατά αρχήν να προσπαθήσουμε να επιτρέψουμε σε αυτές τις ποιότητες να μας «διαπεράσουν» και αν μπορούν και να εγκατασταθούν μόνιμα (όσο γίνεται…) και τότε ας «συνομιλήσουμε» με τον κήπο μας και με όλα τα επιμέρους στοιχεία που τον απαρτίζουν στην «κοινή γλώσσα της ζωής».

Οι οργανικοί κηπουροί, που προσπαθούμε να αντιμετωπίζουμε τη γη ήπια, αλλά και να την ενδυναμώσουμε προκαταβολικά- προληπτικά και που την «αισθανόμαστε», σπέρνουμε για τελευταία φορά για το Φθινόπωρο με σινάπι ή βρίζα (κατάλληλα για την αρχή του Οκτώβρη) κάνοντας «χλωρή λίπανση» (ή έχει προηγηθεί σπορά και τον Αύγουστο ή το Σεπτέμβριο με άλλων ειδών κατάλληλα φυτά «χλωρής λίπανσης» και τώρα δεν χρειάζεται να ξανακάνουμε σπορά, αφού θα υπάρχουν ήδη φυτά από την προηγούμενη σπορά).
Είναι μια τεχνική που έχει σκοπό και να αυξήσει την οργανική ουσία που υπάρχει μέσα στο χώμα και να βελτιώσει τη δομή του (δηλαδή την γονιμότητά του). Μετά παρατηρούμε αν τα διάφορα σωματίδια, που απαρτίζουν το σύνολο που λέμε «χώμα» είναι «δεμένα» αρμονικά μεταξύ τους. Πώς μπορούμε να το διαπιστώσουμε αυτό; Αρχικά, αν βρέξουμε το έδαφος που θα καλλιεργήσουμε και μετά πιάσουμε μια «χούφτα» με χώμα. Αν το χώμα δεν «κολλάει» σαν να είναι πηλός, αλλά ούτε και διαλύεται σαν να μην μπορεί έστω και για λίγο να δημιουργήσει ένα «σώμα», τότε έχουμε ένα αρκετά καλό «χώμα»για κάθε είδους καλλιέργεια (αυτά που περιγράφω είναι χονδρικές οδηγίες και όποιος θέλει μπορεί να μελετήσει επιστημονικά βιβλία εδαφολογίας και παράλληλα να εξασκηθεί πρακτικά για να αποκτήσει και την απαραίτητη εμπειρία).
Όμως, εξίσου σημαντικό έργο επιτελεί η «χλωρή λίπανση», ενισχύοντας την ζωή κάτω από το έδαφος (μικρόβια, σκουλήκια κ.α.). Η χλωρή λίπανση καθιστά μη αναγκαία τη χρήση αγροτικών μηχανημάτων, αφού σαπίζουν οι ρίζες, μόλις κόψουμε το πάνω από τη γη τμήμα του φυτού, λίγο μετά την άνθηση του τριφυλλιού.
Έτσι, βρίσκουν τροφή όλων των ειδών τα ζωύφια που αποβάλλουν τα περιττώματα τους, δημιουργώντας worm humus, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται στην αγορά. Μόνο που αυτό είναι δωρεάν και από τα «δικά μας» σκουλήκια…
Τέλος, ο χώρος που καταλάμβαναν οι ρίζες μένει κενός, δίνοντας την ευκαιρία να γεμίσει με αέρα (οξυγόνο), που είναι και ο λόγος που «αφρατεύουμε» τη γη με τα μηχανήματα που τώρα δεν θα είναι αναγκαία.

Και αφού μιλάμε για την μη χρήση μηχανημάτων, θα αναφερθούμε στα αγροκτήματα που εφαρμόζουν φυσική καλλιέργεια (και σε εκείνα που θέλουν να εφαρμόσουν) και την έναρξη των σπόρων ή σε σβώλους (αναμιγνύουμε αργιλούχο χώμα, νερό και σπόρους ανάμεικτους λαχανικών, δέντρων και θάμνων καλλωπιστικών και καρποφόρων και φτιάχνουμε μπαλάκια 1,5 εκατοστών διάμετρο και τα σκορπάμε) ή στα «πεταχτά», έτσι ώστε να βοηθηθούν οι σπορές από τη βροχή (προσοχή τις σπορές σε μέρη «άγρια», όπως δάση κ.α., όπου θέλουμε να κάνουμε αναβλαστήσεις πρέπει τις να περιφράξουμε, αν υπάρχουν πρόβατα ή κατσίκια, γιατί θα φάνε τα νέα φυτάκια και δεν θα έχουμε αποτέλεσμα).
(Περισσότερες λεπτομέρειες θα βρείτε στο βιβλίο του Fukuoka, «Η Φυσική Καλλιέργεια – Η θεωρία και Πρακτική της Πράσινης Φιλοσοφίας» και προπάντων όποιος ενδιαφέρεται πρέπει πρώτα να τα κάνει πράξη με την βοήθεια κάποιου που να έχει ασχοληθεί με τη Φυσική Καλλιέργεια).

Στα βιοδυναμικά αγροκτήματα ετοιμάζουμε τα παρασκευάσματα 500 (κοπριά αγελάδος σε κέρατο), 502 (αχχίλεια), 503 (χαμομήλι), 504 (τσουκνίδα), 505 (φλοιός δέντρου Δρυς), 506 (Ταραξάκος), έτσι ώστε να χωνευτούν και αυτά καταλλήλως μέσα στη γη. Επίσης, εφαρμόζουμε (ψεκάζουμε) το 500 (κοπριά αγελάδας που έχει χωνευτεί μέσα στη γη για μήνες και χρησιμοποιούμε λίγα γραμμάρια από αυτό που προκύπτει, το αναδεύουμε μέσα σε νερό για μία ώρα και ψεκάζουμε το χωράφι μας) για να αυξήσουμε τη γονιμότητα (οπωσδήποτε αν κανείς θέλει να ετοιμάσει τα παρασκευάσματα πρέπει να διαβάσει το βιβλίο «Βιοδυναμικές Καλλιέργειες», από τις εκδόσεις Ψύχαλος και να παρακολουθήσει κάποιον έμπειρο καλλιεργητή να τα ετοιμάζει. Αυτά που περιγράφω είναι μόνο γενικές πληροφορίες).
Σπέρνουμε τα τελευταία φυτά της περιόδου: σπανάκια, κοκκάρι, κρεμμύδι, σκόρδο και ρόκα. Φυσικά, αν είχαμε ετοιμάσει φυτώρια μπορούμε ακόμα να φυτέψουμε λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, γογγύλι.
Είναι, όμως, τώρα η εποχή των φθινοπωρινών βολβών -λουλουδιών, τουλίπες βιολέτες και πανσέδες έχουν την τιμητική τους. «Ανθίστε» μαζί τους. Συνεχίζουμε τα κλαδέματα, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στα καρποφόρα για να μην υποβαθμίσουμε την ανοιξιάτικη παραγωγή καρπών. Τελικά, τώρα, φυτεύουμε θάμνους δένδρα για να προλάβουν να εγκλιματιστούν και να αντέξουν τις πιο βαριές συνθήκες του χειμώνα.

Με το καλό σας χαιρετώ!!!